Hipochondria

Hipochondria należy do grupy zaburzeń psychosomatycznych. Charakterystyczną cechą tego zaburzenia jest silny lęk przed zachorowaniem oraz ciągłe poszukiwanie dowodów na istnienie choroby. Mechanizmem spustowym dla wystąpienia objawów może być na przykład usłyszana, przeczytana czy obejrzana w środkach masowego przekazu informacja o chorobie. Hipochondrycy są nadmiernie skoncentrowani na sygnałach płynących z ciała oraz odczuciach fizjologicznych, które błędnie interpretują jako chorobę, co prowadzi do powstawania czarnego scenariusza.

Hipochondrii często towarzyszy depresja. Zaburzenie rzadko występuje po raz pierwszy po 50 roku życia, a przebieg zarówno objawów, jak i niesprawności jest zwykle przewlekły i zmienny. Wiele osób, zwłaszcza z łagodniejszymi postaciami zaburzeń, pozostaje pod opieką lekarzy POZ lub innych specjalności niż psychiatria. Pacjenci ci często czują się urażeni skierowaniem do psychiatry. Stopień towarzyszącej zaburzeniu niewydolności jest bardzo zmienny. Niektórzy dzięki objawom manipulują i uzyskują dominację w rodzinie lub w relacjach społecznych, w przeciwieństwie do mniejszości, która funkcjonuje prawie normalnie.

Zgodnie z obecnie obowiązującą klasyfikacją ICD-10, istotą zaburzeń hipochondrycznych jest trwałe przekonanie chorego o obecności co najmniej jednej poważnej choroby somatycznej warunkującej zgłaszane objawy, chociaż, w wielokrotnie powtarzanych badaniach nie stwierdza się odpowiednich przyczyn. Dodatkowo hipochondryk nie akceptuje wyników, porad i zapewnień różnych lekarzy, o tym, że objawy nie są związane z żadną chorobą somatyczną czy odchyleniem od normy.

Stres odgrywa kluczową rolę w zaburzeniach hipochondrycznych aktywując schematy dotyczące zdrowia i choroby. Schematy są ważnymi przekonaniami i uczuciami na własny temat oraz na temat środowiska, które przyjmujemy bez kwestionowania. Utrwalają się i są bardzo odporne na zmiany. W hipochondrii dochodzi do aktywacji schematów dotyczących zdrowia i choroby przez stres. Hipochondrycy wychwytują tylko te informacje, które potwierdzają ich schematy. W ten sposób selektywnie zauważają i zapamiętują tylko te fakty, które odpowiadają ich negatywnym przekonaniom o chorobie. Często zwracają uwagę na wygląd i czynności fizjologiczne, które wcześniej ignorowali. Wielokrotne sprawdzanie ciała może prowadzić do podrażnień, które stają się potwierdzeniem nieznanego schorzenia.

Większość osób przynajmniej raz w życiu doświadczyła negatywnej czy nawet katastroficznej interpretacji objawów somatycznych. U zdrowych osób takie sytuacje mają charakter epizodyczny i uzyskanie zapewnienia ze strony lekarza o braku przesłanek chorobowych przynosi ulgę i redukuje lęk. W przypadku hipochondrii lęk nie mija, lecz ulega nasileniu i staje się dominującym punktem w życiu. Można porównać ten proces do mechanizmu błędnego koła, gdzie czynniki wyzwalające objawy somatyczne prowadzą do zauważania niebezpieczeństwa, a następnie do podwyższenia poziomu lęku. Skutkuje to wzrostem fizjologicznego napięcia oraz zaabsorbowanie zauważoną zmianą. Następnie pojawiają się myśli interpretujące objawy jako oznakę poważnej choroby. W rezultacie dochodzi do zintensyfikowania objawów, a ich wzrost interpretowany jest jako kolejny dowód toczącej się choroby. Skutkiem tego jest wzrost spostrzeganego niebezpieczeństwa oraz zwrócenie większej uwagi na funkcjonowanie własnego ciała. Przedstawiony mechanizm błędnego koła prowadzi do utrzymywania się obaw, które w normalnych warunkach powinny się wyciszyć.

Wyróżnia się cztery główne typy procesów, które są zaangażowane w utrzymywanie tego stanu. Są to: selektywne przetwarzanie informacji, reakcje fizjologiczne, sprawdzanie i poszukiwanie zapewnień oraz zmiany emocjonalne (w szczególności lęk i depresja).

Hipochondria występuje zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn i nie ma specjalnych cech występowania rodzinnego. Rozpowszechnienie zaburzeń hipochondrycznych mieści się w szerokich granicach 0,8−10,3%, ale większość badań wskazuje na około 3%. Szczególną rolę w zaburzeniach hipochondrycznych przypisuje się błędnej interpretacji popularnych i często nie groźnych objawów somatycznych. Tego typu objawy interpretowane są jako dowód toczącej się w organizmie choroby oraz, rzecz jasna, generują szereg niepokojących myśli. Na przykład, ból brzucha może być interpretowany jako poważne problemy trawienne, kaszel jako zapalenie oskrzeli, a ból głowy jako guz mózgu. Lęk związany ze zdrowiem może również występować przy braku jakichkolwiek objawów fizycznych. Model poznawczo-behawioralny próbuje wyjaśnić przyczynę i utrzymywanie się hipochondrii oraz poszukuje właściwego sposobu leczenia tego zaburzenia.

Leczenie hipochondrii jest trudne. Uważa się, że leczenie farmakologiczne powinno być tylko uzupełnieniem psychoterapii. Z różnych nurtów terapeutycznych najbardziej polecana jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT), krótkoterminowa, zorientowana na problem, aby przerwać mechanizm błędnego koła wchodzenia w rolę chorego.

Podczas terapii poznawczo-behawioralnej ważnym aspektem jest odpowiednie i realistyczne ustalenie celu oraz czasu trwania terapii. Jak zatem wygląda terapia hipochondrii? Przede wszystkim terapeuta zmierza do wyjaśnienia problemu w sposób bardziej wiarygodny, co praktycznie realizowane jest poprzez podważanie przekonań o chorobie oraz budowanie bardziej alternatywnego modelu. W terapii poznawczo-behawioralnej stosuje się w tym celu eksperymenty behawioralne. Eksperyment behawioralny polega na testowaniu nowych myśli i zachowań w codziennym życiu oraz podważaniu negatywnych przekonań na temat siebie, świata czy innych ludzi.

W związku z tym, że stres nasila objawy somatyczne, przydatna okazuje się nauka zarządzania czasem, treningi asertywności i rozwiązywania problemów. Trening asertywności to postawa i sposób postępowania zmierzające do wyrażania swoich emocji, proszenia i odmawiania, co uzyskuje się dzięki samoświadomości i wiedzy, czego pacjent tak naprawdę chce i oczekuje. W przeciwieństwie do tej postawy stoją zachowania uległe i agresywne oraz manipulowanie, charakterystyczne dla hipochondrii.

Wysokie wymagania, stres, napięcie psychiczne mogą wzmagać występowanie zaburzeń hipochondrycznych. W naszej Pracowni Psychoterapii zajmujemy się leczeniem hipochondrii. Pracujemy w nurcie poznawczo-behawioralnym. Warto podkreślić, że najwięcej badań dotyczących skuteczności leczenia przeprowadzono właśnie dla CBT. Pacjenci dobrze ją tolerują, w badaniach wykazano 75% redukcję objawów po zastosowaniu terapii poznawczo-behawioralnej.