DDD – Dorosłe Dzieci z rodzin Dysfunkcyjnych

Rodzina jest jednym z fundamentalnych elementów naszego życia. Niestety, nie wszystkie rodziny zapewniają zdrowe środowisko rozwoju.

DDD, czyli dorosłe dzieci z rodzin dysfunkcyjnych doświadczyły dorastania w rodzinach zmagających się z problemami emocjonalnymi, nadużyciami, uzależnieniami lub brakiem stabilności. Takie warunki negatywnie wpływają na rozwój dzieci, a ich skutki odczuwalne są także w dorosłym życiu.

Środowisko rodzinne odgrywa kluczową rolę w rozwoju dziecka – kształtuje osobowość, system wartości, mechanizmy radzenia sobie i przyszłe wybory życiowe. Nawiązanie emocjonalnej więzi z rodziną jest podstawową potrzebą każdego dziecka. To zdrowe połączenie zapewnia dziecku prawidłowy rozwój i bezpośrednio wpływa na dalsze życie.

Funkcjonalna rodzina powinna zapewnić dziecku bezpieczne, satysfakcjonujące emocjonalnie i opiekuńcze środowisko. Taka rodzina realizuje potrzebę przynależności i akceptacji, zapewnia poszanowanie praw dziecka, a wśród nich prawo do swobodnego wyrażania się. Dzięki temu dziecko może być ważnym członkiem bezpośrednio zaangażowanym w sprawy rodzinne, a nie jedynie biernym obserwatorem. Przyjazne środowisko rodzinne uczy dziecko okazywania uczuć, budowania i utrzymywania zdrowych relacji oraz dbania o własne potrzeby.

Dysfunkcyjna rodzina nie zaspokaja podstawowych potrzeb dziecka, takich jak opieka, wsparcie, miłość, czułość, a w niektórych przypadkach zaniedbuje także podstawowe potrzeby fizjologiczne.

Dysfunkcje w systemie rodzinnym mogą być związane na przykład z:

• nadużywaniem substancji (np. choroba alkoholowa jednego lub obojga rodziców),
• przemocą domową (fizyczną, seksualną, emocjonalną lub werbalną),
• chorobą rodziców (która przeszkadza w pełnym realizowaniu obowiązków rodzicielskich).

Dysfunkcyjne rodzicielstwo może przejawiać się na przykład w następujących zachowaniach:

• swobodne podejście do rodzicielstwa (np. brak zdrowych granic i zaangażowania w potrzeby dziecka),
• nadopiekuńczość (brak swobody, dziecko jest kontrolowane przez rodziców w praktycznie każdym aspekcie),
• zbyt surowe wychowanie (w tym ciągłe karanie, zbyt wysokie oczekiwania w stosunku do wieku dziecka),
• unikanie lub odrzucanie dziecka,
• zaniedbywanie potrzeb dziecka.

Wspomniane zachowania sprawiają, że dziecko nie czuje się bezpiecznie i nie ma zapewnionych odpowiednich warunków do zdrowego rozwoju.

Dysfunkcyjne rodzicielstwo może skutkować zmianami w psychice dziecka, niepowodzeniami w nauce, brakiem aspiracji czy nieumiejętnością budowania relacji w późniejszym życiu. Brak pozytywnego wzmocnienia w środowisku rodzinnym może negatywnie wpłynąć na samoocenę, poczucie własnej wartości czy umiejętności społeczne dziecka.

Wiele osób nie ma problemu ze zrozumieniem, że ich rodzina była dysfunkcyjna, zwłaszcza jeśli problemy rodzinne były jawne i mieli okazję spędzać czas z bardziej funkcjonalnymi rodzinami.

Inni mogą uznać, że poziom dysfunkcji, w jakim przyszło im dorastać, jest trudny do zmierzenia. W końcu każda rodzina ma jakieś problemy i nie oznacza to, że jest to rodzina dysfunkcyjna.

Niestety, konfrontacja z rodziną może nie przynieść oczekiwanych rezultatów, ponieważ dysfunkcyjne rodziny często zaprzeczają własnym problemom. Co więcej, dorosłe dzieci z rodzin dysfunkcyjnych nie mają odpowiedniego doświadczenia życiowego, które pozwala stwierdzić, jakie jest zdrowe lub niezdrowe zachowanie opiekunów. Niektórzy ludzie nie zdają sobie sprawy z tego, jak dysfunkcyjna była ich rodzina, dopóki nie spędzą czasu z innymi rodzinami lub nie założą własnej. W takim momencie mogą zdać sobie sprawę, że nigdy nie traktowaliby swoich dzieci tak, jak traktowano ich, gdy dorastali.

Aby uzyskać wgląd w to, jak dysfunkcyjna była (lub jest) Twoja rodzina, przejrzyj poniższe pytania. Odpowiedzi „tak” na poniższe pytania powinny być poważnym sygnałem ostrzegawczym.

• Czy Twoi rodzice mieli w rodzinie ulubieńca lub kozła ofiarnego?
• Czy w dzieciństwie wstydziłeś się swojej rodziny?
• Czy komunikacja w Twojej rodzinie często opierała się na konflikcie, krzyku lub obrażaniu się?
• Czy byłeś emocjonalnie bardzo blisko z jednym rodzicem, a zarazem bardzo daleko od drugiego?
• Czy byłeś najlepszym przyjacielem i powiernikiem swojego rodzica?
• Czy Twój rodzic miał Ci za złe, że masz własnych przyjaciół lub życie towarzyskie?
• Czy Twoi rodzice rutynowo naruszali Twoje granice — otwierali drzwi do sypialni i łazienki bez pukania, grzebali w twoich rzeczach, podsłuchiwali rozmowy — bez ważnego powodu?
• Czy byłeś pozbawiony jedzenia, odzieży, opieki medycznej i innych niezbędnych rzeczy, mimo że Twoi rodzice mieli środki, aby Ci to zapewnić?
• Czy w Twoim domu doszło do jakiegokolwiek nadużycia — werbalnego, emocjonalnego, fizycznego, seksualnego lub czy Twoi rodzice nie uchronili cię przed nadużyciami, które miały miejsce gdzie indziej?
• Czy powiedziano ci, żebyś nie mówił osobom spoza rodziny, co się dzieje w Twoim domu?
• Czy Twoi rodzice lub opiekunowie zmagali się z uzależnieniem?
• Czy w Twoim domu rodzinnym występowała przemoc domowa?
• Czy Twoi rodzice grozili, że cię porzucą lub faktycznie cię porzucili?
• Czy rodzice uniemożliwiali Ci wyrażanie siebie, dzielenie się opiniami, realizowanie swoich zainteresowań
• Czy byłeś traktowany jak dorosły, gdy dorastałeś? Czy oczekiwano od Ciebie wychowywania rodzeństwa, wykonywania trudnych prac domowych lub podejmowania obowiązków odpowiednich dla osób dorosłych
• Czy byłeś infantylizowany – traktowany, ubierany lub dyscyplinowany tak, jakbyś był znacznie młodszy, niż byłeś w rzeczywistości?
• Czy to, jak prezentowali się Twoi rodzice publicznie, było zupełnie przeciwne temu, jak zachowywali się w domu?

Uznanie, że dorastałeś w dysfunkcyjnej rodzinie, jest ważnym pierwszym krokiem, ale samo przyznanie tego faktu nie wystarczy, aby zatrzymać wzorzec. Najskuteczniejszą formą pomocy dla dorosłych dzieci z rodzin dysfunkcyjnych jest psychoterapia.

Psychoterapia nauczy Cię zdrowych mechanizmów radzenia sobie, regulacji emocji, czy asertywnych zachowań. Na terapii możesz pracować nad samooceną i budowaniem bezpiecznych relacji opartych na szacunku. Terapeuta pomoże Ci również wyznaczyć granice, których będziesz potrzebować, jeśli nadal będziesz w regularnym kontakcie z członkami dysfunkcyjnej rodziny.

Jeśli jesteś dorosłym dzieckiem z rodziny dysfunkcyjnej i chcesz założyć własną rodzinę, warto poświęcić czas, aby dowiedzieć się, jak tworzyć środowisko wspierające dziecko i jak zaspokajać jego potrzeby na każdym etapie – tak, aby przerwać negatywny wzorzec poznany podczas dorastania.

Dąbrowska, A. (2018). Dorosłe dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, czyli kilka słów o funkcjonowaniu oraz konsekwencjach życia w nieprawidłowym środowisku wychowawczym. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 568, 3-15.
Strzelecka, M., Zdrowotnej, K. P., & Strzelecki, W. Zaburzenia regulacji emocjonalnej u osób pochodzących z rodzin dysfunkcyjnych. Psychologia w naukach medycznych II, 21.
Prajsner, M. (2002). Rodzina dysfunkcyjna. Remedium, 5, 18-19.