ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder), to często diagnozowana przypadłość neuropsychiatryczna. Do niedawna było ono kojarzone jako zaburzenie charakterystyczne dla okresu dziecięcego, jednak coraz więcej osób otrzymuje diagnozę w wieku dorosłym. Objawia się jako szereg symptomów, obejmujących nadruchliwość, problemy z koncentracją, zapamiętywaniem czy podejmowaniem decyzji. Wyróżniamy trzy podtypy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej – typ z przewagą deficytu uwagi, typ z przewagą nadpobudliwości ruchowej oraz typ mieszany. Czym jest ADHD, jakie są objawy i jak zdiagnozować ADHD? Czy ADHD jest dziedziczne? Jeśli chcesz poznać odpowiedzi na te lub inne pytania, zapraszamy do przeczytania naszego artykułu!
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej to neurorozwojowe zaburzenie, które zwykle objawia się już w we wczesnym dzieciństwie. Cechuje się deficytami w zakresie uwagi i koncentracji, nadmierną ruchliwością, impulsywnością, odkładaniem obowiązków, zmiennością zainteresowań. Osoby dotknięte ADHD mogą być postrzegane jako zapominalskie, niezorganizowane, chaotyczne czy leniwe. Jednak zachowania te nie są wynikiem ich złej woli, a nieprawidłowości w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego. Na czym polega ADHD?
Jak już wspominaliśmy, ADHD podzielić można na trzy typy, które odróżniają się od siebie przejawianymi problemami. Główną bolączką osób borykających się z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD-I) jest skupienie się nad jedną czynnością przez dłuższy czas. Dodatkowo, mają problem z organizacją zadań, planowaniem strategii działania, prokrastynacją czy odpływaniem myślami. Ten rodzaj zaburzenia częściej występuje u płci żeńskiej i jest trudny do zdiagnozowania, ponieważ łatwo go przeoczyć.
Wyzwaniem dla osób z ADHD-H, czyli typem hiperaktywnym i impulsywnym, jest trudność w kontrolowaniu swojego zachowania. Są nadmiernie ruchliwe, niespokojne, szybko się nudzą i niecierpliwią, miewają tiki, nie mogą zbyt długo usiedzieć w miejscu. Mają tendencję do podejmowania się wielu aktywności na raz, przerywania wypowiedzi innych i bycia zbyt głośnymi, chociaż nie zdają sobie z tego sprawy. ADHD-H częściej występuje u mężczyzn.
Typ mieszany, czyli ADHD-C to najpowszechniejszy typ tego zaburzenia, który łączy w sobie cechy nadpobudliwości i deficytu uwagi.
Do objawów ADHD należą m.in.:
Występowanie poszczególnych objawów ADHD jest kwestią indywidualną i może być inne wśród różnych osób. Symptomy mogą występować w części w zależności od typu i nasilenia zaburzenia.
Badacze uważają, że zespół nadpobudliwości psychoruchowej może mieć związek z różnicami w strukturze i funkcjonowaniu kory przedczołowej, która odpowiada za kontrolę uwagi, impulsywność i planowanie oraz ze zmniejszoną aktywnością niektórych neuroprzekaźników, jak dopamina i noradrenalina.
W rozwoju tego zaburzenia istotną rolę odgrywają również czynniki środowiskowe oraz problemy okresu płodowego i okołoporodowego, szczególnie palenie papierosów, spożywanie alkoholu i zażywanie innych substancji odurzających w czasie ciąży, niska masa urodzeniowa dziecka, wcześniactwo, niedotlenienie podczas porodu.
Czy ADHD jest dziedziczne? Przeprowadzone dotąd badania wykazały, że ADHD ma silne podłoże genetyczne. Jeśli jedno z rodziców zmaga się z tym zaburzeniem lub występuje ono w najbliższej rodzinie, istnieje większe prawdopodobieństwo, że dziecko także będzie obarczone zespołem nadpobudliwości psychoruchowej. Odpowiedź na pytanie, czy ADHD jest dziedziczne, jest więc twierdząca.
To, jak zdiagnozować ADHD, nie jest sprawą oczywistą. Diagnoza jest procesem złożonym, który często wymaga konsultacji z kilkoma specjalistami – lekarzami, psychologami czy psychiatrami. Nie istnieje jeden sprawdzony sposób ani test, który pozwala jednoznacznie zdiagnozować ADHD. Rozpoznanie następuje więc na podstawie oceny objawów, predyspozycji pacjenta i obserwacji jego zachowań.
Pierwszym krokiem ku diagnozie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej jest wywiad lekarski, przeprowadzany przez psychoterapeutę, psychiatrę lub, w przypadku dzieci, przez pediatrę współpracującego z psychologiem lub psychiatrą dziecięcym. Podczas rozmowy osobie badanej lub jej opiekunom stawiane są pytania na temat rozwoju w wieku dziecięcym, zachowania w różnych sytuacjach, funkcjonowania w społeczeństwie, środowisku szkolnym lub zawodowym, występowania problemów z koncentracją, impulsywnością lub nadpobudliwością.
Jak zdiagnozować ADHD? Istnieją pewne kryteria, na których podstawie rozpoznać można zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Należy do nich system DSM-5, opracowany przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne oraz Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób – ICD-11.
Specjaliści mogą również wykorzystywać różne narzędzia oceny, jak kwestionariusze dla rodziców i nauczycieli (w przypadku dzieci) lub samego pacjenta. Do takich rozwiązań zaliczamy skale oceny ADHD (np. skalę Connersa) czy testy neuropsychologiczne, które pomagają ocenić funkcje poznawcze, pamięć roboczą lub kontrolę impulsów.
Niezwykle istotne jest, aby objawy ADHD były obserwowane w różnych miejscach (np. w domu, w szkole, w pracy). Pozwoli to potwierdzić ich wpływ na codzienne funkcjonowanie. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej nie występuje wyłącznie w jednym środowisku, a jego symptomy muszą przejawiać się w więcej niż jednej sytuacji.
Przed postawieniem diagnozy ADHD, konieczne jest wykluczenie innych możliwych przyczyn objawów, do których należeć mogą zaburzenia lękowe, zespół stresu pourazowego, depresja, osobowość typu borderline, problemy ze snem, trudności w uczeniu się.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej wymaga dłuższej obserwacji, zarówno w kontekście objawów, jak i reakcji pacjenta na wdrożone leczenie – terapię psychologiczną lub farmakoterapię.
W naszym artykule przedstawiliśmy najważniejsze informacje o ADHD – objawy, czym jest i na czym polega ADHD oraz jak je zdiagnozować. Odpowiedzieliśmy także na pytanie, czy ADHD jest dziedziczne.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej już dawno przestał być kojarzony jedynie z niegrzecznymi chłopcami, którzy przeszkadzają podczas prowadzenia lekcji i biegają po klasie. ADHD może mieć wiele oblicz i dotykać obu płci, niezależnie od wieku, a nadpobudliwość ruchowa to tylko jeden z jego symptomów.
Dzisiejsze możliwości terapii zespołu nadpobudliwości psychoruchowej pozwalają osobom nim dotkniętym prowadzić normalne i satysfakcjonujące życie. Warto pamiętać, że bagatelizowanie objawów może skutkować pewnymi powikłaniami – głównie w sferze edukacji, zawodowej oraz interpersonalnej. Jeśli podejrzewamy u siebie lub swojego dziecka występowanie ADHD, warto przeprowadzić specjalistyczną diagnozę. Umożliwi to wdrożenie odpowiednich metod łagodzenia objawów, które przywrócą pełen komfort codziennego funkcjonowania.
Volkow, N. D., Swanson, J. M. (2013). Clinical implications of the role of dopamine in ADHD.